Con người từ khi sinh ra đã mang trong mình một cái tôi riêng, đại diện cho nhân cách, giá trị và đánh giá của bản thân. Cái tôi hình thành và lớn dần theo thời gian, qua biến đổi của môi trường, việc đề cao cái tôi có thể dẫn bạn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng. Cùng tìm hiểu chi tiết cái tôi quá lớn là gì qua bài viết dưới đây.
Cái tôi quá lớn là gì?
Có nhiều trường phái cho ra những khái niệm về cái tôi khác nhau. Dưới đây là 3 định nghĩa cơ bản theo 3 trường phái:
- Theo triết học: “Cái tôi đơn thuần là chỉ bản thân với những đặc điểm khác biệt nhằm để phân biệt với người khác
- Theo phân tâm học: “Cái tôi có thể hiểu là phần cốt lõi của tính cách, có sự liên quan đến thực tại và bị chi phối, ảnh hưởng trực tiếp bởi yếu tố xã hội. Nói cách khác, cái tôi chính là một miền của tâm thức. Cái tôi sẽ được xây dựng dần trong quá trình tiếp xúc với thế giới bên ngoài.
- Theo Phật giáo: “Cái tôi được gọi là “ngã và được lý giải dựa theo một thể tính trường tồn và không chịu sự tác động từ tụ tán hay sinh tử. Nó được hình thành từ hai thành phần chính là thân thể và tâm thức, đều là 2 thành tố có khả năng biến chuyển theo thời gian.
Quan niệm về cái tôi
Cái tôi của con người có thể phát triển và thay đổi theo thời gian, và nó được hình thành độc lập từ trẻ con đến người trưởng thành. Ví dụ, khi còn nhỏ, trẻ em thường quên đi những vấn đề và trở lại trạng thái vui vẻ dễ dàng, bất chấp những lời la mắng từ phụ huynh. Trong khi đó, người lớn thường tỏ ra rõ ràng trong suy nghĩ và thái độ của họ. Khi đối mặt với sự xâm phạm vào “cái tôi của mình, như bị la mắng bởi sếp, người trưởng thành thường có thái độ tự ái hoặc tức giận, và thái độ này có thể kéo dài và ảnh hưởng tới sau này, tùy thuộc vào tình huống.
Thực tế cho thấy, cái tôi có thể có cả mặt tích cực và tiêu cực. Từ một góc nhìn tích cực, cái tôi có thể giúp cá nhân trở nên tự tin, tự hào về giá trị, tài năng và phẩm chất của bản thân. Người ta mong muốn tỏa sáng và khám phá những thử thách để khẳng định năng lực của mình. Điều này có thể trở thành động lực để phấn đấu và phát triển trong cuộc sống.
Tuy nhiên, cái tôi cũng có mặt tiêu cực. Những người có cái tôi quá cao thường chuyển sự tự tin thành sự tự cao. Họ luôn muốn đặt mình lên trên trong mọi vấn đề, luôn khẳng định rằng mình luôn đúng và khó chấp nhận ý kiến khác, thậm chí coi thường người khác. Sự tự tin quá mức này có thể gây rủi ro trong công việc và quan hệ cá nhân.
Biểu hiện của cái tôi quá lớn
- Thường xuyên phàn nàn:
Người có cái tôi quá lớn luôn tìm được thứ gì đó để phàn nàn, trong khi lẽ ra họ nên dành năng lượng đó cho công việc cần thiết.
Cái tôi quá lớn khiến những người này luôn cảm thấy không hài lòng với mọi thứ xung quanh, từ công việc, đồng nghiệp, đến cả bản thân họ.
Những người có cái tôi quá lớn luôn có gì đó để than vãn, dù là những chuyện nhỏ nhặt nhất.
- Hay tranh cãi:
Vì hay đổ lỗi lên người khác nên những người có cái tôi cao hay tranh cãi thường xuyên, dẫn đến rạn nứt tình cảm đồng nghiệp và không thể làm việc cùng nhau.
Cái tôi quá lớn khiến những người này luôn muốn mình là người đúng, dù họ có sai đi chăng nữa.
Những người có cái tôi quá lớn luôn sẵn sàng tranh cãi để bảo vệ quan điểm của mình, dù quan điểm đó có sai hay đúng.
- Bao biện:
Họ hay đổ lỗi cho người khác, nhưng luôn có lý do biện minh cho bản thân nếu họ làm việc nào đó không tốt.
Cái tôi quá lớn khiến những người này luôn nghĩ mình là người giỏi nhất, vì vậy họ không bao giờ chịu thừa nhận mình sai.
Những người có cái tôi quá lớn luôn có sẵn những lời biện minh cho những thất bại của mình.
- Tự phê phán:
Đáng ngạc nhiên là khi chỉ còn một mình, những người này lại hay phê phán bản thân. Họ ngại liều lĩnh hay bước ra khỏi vùng an toàn vì họ sợ bị chê cười.
Cái tôi quá lớn khiến những người này luôn đặt ra những tiêu chuẩn cao cho bản thân, vì vậy họ luôn cảm thấy thất vọng và tự ti.
Những người có cái tôi quá lớn luôn tự phê phán bản thân, nhưng họ lại không sẵn sàng thay đổi.
- Không xin lỗi:
Trong mắt họ, họ không bao giờ làm gì sai. Nếu người khác làm gì sai thì nhất định phải xin lỗi, còn khi họ làm sai thì họ tin rằng những người khác sẽ cho qua chuyện.
Cái tôi quá lớn khiến những người này luôn nghĩ mình là người hoàn hảo, vì vậy họ không bao giờ muốn xin lỗi.
Những người có cái tôi quá lớn luôn cho rằng họ không cần phải xin lỗi vì họ không bao giờ làm gì sai.
Không kiên nhẫn:
Người có cái tôi lớn thường không kiên nhẫn nếu mất nhiều thời gian hơn một chút để làm gì hay hoàn thành nhiệm vụ gì.
Cái tôi quá lớn khiến những người này luôn muốn mọi thứ phải diễn ra theo ý họ, vì vậy họ không có đủ kiên nhẫn để chờ đợi.
Những người có cái tôi quá lớn luôn cảm thấy bất an nếu phải chờ đợi, vì họ sợ bị người khác vượt qua.
- Phán xét người khác:
Những người này rất giỏi phán xét. Họ không cần quan tâm hoàn cảnh, đời sống riêng tư hay những yếu tố khác của mọi người khi phân tích năng lực làm việc.
Cái tôi quá lớn khiến những người này luôn nghĩ mình là người giỏi nhất, vì vậy họ luôn cảm thấy mình có quyền phán xét người khác.
Những người có cái tôi quá lớn luôn sẵn sàng phán xét người khác, dù họ không biết gì về hoàn cảnh của người đó.
Tác hại của cái tôi quá lớn
Cái tôi quá lớn khiến bạn lãng phí năng lượng để biện hộ bản thân
Chúng ta sẽ luôn có xu hướng nghĩ rằng mình luôn đúng, còn phần còn lại của thế giới đang sai. Chính vì thế, chúng ta mưu cầu tất cả những điều ta nói ra hoặc những hành động của mình phải là đúng bằng mọi giá. Một cái tôi quá lớn khiến chúng ta tức giận và bồn chồn cho đến khi chúng ta chiến thắng thành công một cuộc tranh cãi.
Tuy nhiên, năng lượng tiêu cực này chỉ khiến bản thân bạn thêm mệt mỏi và khó chịu từng ngày mà thôi.
Khiến bạn ít suy nghĩ thấu đáo
“Có thật vậy không? Hay mọi người đang âm mưu chống lại mình”.
Những bất an đang ‘thâu tóm’ và bắt giữ những suy nghĩ khách quan trong ta. Mặc kệ những điều đúng đắn, cái tôi quá lớn khiến bạn chỉ chăm chăm biến câu chuyện này trở thành một cuộc chiến để đem về phần “chiến thắng vinh quang” cho riêng mình.
Đẩy những mối quan hệ tử tế của bạn ra xa
Thực tế khó lòng có ai muốn gắn bó với một người có cái tôi quá cao. Việc liên tục cố gắng giải thích và đưa ra góp ý xây dựng, nhưng luôn bị từ chối và không được đánh giá cao, là một thử thách khó khăn. Hình dung xem, khi bạn cố gắng đưa ra lời khuyên để giúp họ có cái nhìn tổng quát hơn về một vấn đề, nhưng do cái tôi quá lớn, cuộc trò chuyện trở nên căng thẳng và không thể hòa giải.
Trong trường hợp đó, bạn có còn muốn tiếp tục tiếp cận họ không? Hãy suy nghĩ kỹ để giảm bớt cái tôi của bản thân khi bạn mất đi sự bình tĩnh!
Cái tôi quá lớn không cho phép bạn mở lòng
Khi cái tôi quá lớn, bạn trở nên cứng đầu. Bạn không muốn lắng nghe ai hoặc chấp nhận bất kỳ lời khuyên nào. Điều này cản trở “sự can đảm” của những người thân quen xung quanh, vì cái tôi của bạn luôn cho rằng bạn có thể tự xoay sở mọi việc mà không cần sự can thiệp của người khác.
Tâm trí bạn trở nên nặng nề, căng thẳng hơn rất nhiều
Khi không ngừng cố gắng để trở nên ưu việt, bạn không biết rằng bạn đang biến mọi thứ trở thành gánh nặng đè lên giá trị của bản thân. Điều này gây ra những đêm thao thức không đáng có và không may làm mất đi sự thanh thản trong cuộc sống của bạn. Dần dà, bạn trở nên thất vọng và lo lắng vì chính cái tôi của mình.
Bạn trở nên thờ ơ và vô tâm
Lòng trắc ẩn không phải là thứ tự nhiên mà đến. Bạn không thể nghĩ đến những mặt tích cực nếu cứ mãi chăm chăm nhìn vào những điều tồi tệ nhất ở con người.
Cách giảm cái tôi quá lớn trong cuộc sống
Hãy lắng nghe và học hỏi
Bạn có nhận ra mình có xu hướng giải thích rất nhiều để bảo vệ ý kiến riêng! Từ lần sau, hãy thử diễn đạt ngắn gọn hơn và dành thời gian lắng nghe đồng nghiệp với tinh thần học hỏi. Bạn sẽ thấy những quan điểm của họ cũng đáng xem xét không kém gì ý kiến của mình.
Tranh luận và mâu thuẫn là phần không thể thiếu để một nhóm tiến bộ và cải tiến. Vì vậy, không nên thất vọng khi đối mặt với sự phản đối ý kiến từ đồng nghiệp. Thay vì đó, hãy trao đổi một cách cởi mở và lắng nghe. Bằng cách vượt qua những thử thách này mà không để cái tôi chi phối lý trí, chúng ta có thể học hỏi và phát triển bản thân một cách tốt hơn.
Lựa chọn lý trí thay vì cái tôi
Chọn con tim (cái tôi) hay là nghe lý trí! Dĩ nhiên trong công việc bạn phải chọn lý trí! Cái tôi cho bạn sức mạnh để bảo vệ chính kiến, nhưng lý trí sẽ giúp bạn đưa ra những quyết định sáng suốt và phù hợp với từng thời điểm.
Trong các buổi thảo luận, chúng ta nên dựa trên cơ sở logic để lập luận và đưa ra ý kiến. Chúng ta nên xem xét các yếu tố liên quan và cùng nhau đưa ra kết luận cuối cùng. Bằng cách này, chúng ta có thể đạt được sự hiểu biết và sáng suốt hơn trong quá trình thảo luận và ra quyết định.
Tách rời nhận thức cá nhân
Người có cái tôi điềm tĩnh sẽ thường tách biệt khỏi nhận thức của mình để quan sát một cách sâu sắc và khách quan về những sự kiện đang diễn ra. Họ đặt mình ở một vị trí bên ngoài để có thể nhìn thấy cả mặt tích cực và tiêu cực của vấn đề. Thay vì chỉ tập trung vào các khía cạnh negatif, họ cố gắng để trở nên thực tế nhất có thể.
Điều này đòi hỏi sự mở lòng và chấp nhận cả những khía cạnh tối tăm ở cả bản thân và người khác. Một điểm quan trọng là để mọi thứ diễn ra một cách tự nhiên nhất có thể.
Ngoài ra, việc tách biệt nhận thức còn liên quan đến khả năng xem lại những suy nghĩ và cảm xúc một cách khách quan nhất. Điều này giúp chúng ta hiểu rõ hơn ý nghĩa thực sự của câu chuyện và tránh cho cái tôi của mình trở nên quá lớn.
Xây dựng quan điểm toàn diện
Những người có cái tôi bình thản sẽ có cách giải thích cân bằng hoặc tích hợp về bản thân và người khác. Họ hiểu rằng những quan điểm khác nhau sẽ mang đến sự đồng nhất với kinh nghiệm của người khác, từ đó phá vỡ rào cản và hiểu sâu hơn về toàn diện.
Để có một quan điểm toàn diện, đặc biệt là trong những thời điểm xung đột diễn ra hoặc khi cái tôi (hay chính là các giá trị cốt lõi của bạn) bị thách thức. Nếu quan điểm của bạn đạt được mức toàn diện, bạn sẽ có tính hợp tác và bao dung hơn với người khác hơn là chỉ để tâm đến bản thân.
Thử tiếp nhận những phản hồi xung quanh
Bằng cách tiếp nhận và phản ứng những quan điểm khác nhau, cái tôi bình tĩnh sẽ thu hút sự chú ý bên ngoài cái tôi. Nhờ đó, thâm tâm bạn cũng đồng thời gia tăng sự đồng cảm và lòng trắc ẩn.
Lắng nghe quan điểm của những người xung quanh thật không mấy dễ dàng, vì đôi khi sẽ có những quan điểm đi ngược hoàn toàn với niềm tin vốn dĩ của bạn. Đây là lúc cả lý trí và cảm xúc của bạn nên được mở lòng để tiếp nhận những quan niệm ấy một cách trung dung.
Mở rộng tư duy
Tư duy chính là một trong những yếu tố cốt lõi giúp ngăn chặn sự hình thành của cái tôi quá lớn. Bởi lẽ, khi tư duy của bạn trưởng thành, bạn sẽ có đủ sự bao dung và hướng tiếp cận mở đối với một vấn đề hay một quan điểm của ai đó.
Hơn thế, tư duy phát triển còn nâng cao nhận thức của chính mình đối với giá trị bản thân cũng như giá trị của những người xung quanh. Điều này sẽ giúp bạn biết được khi nào cần bộc lộ cái tôi của mình, khi nào cần gọt giũa để cái tôi của mình phù hợp với hoàn cảnh và môi trường xung quanh.
Đừng khiến cái tôi quá lớn của bạn gây mất uy tín
Cái tôi quá lớn sẽ khiến bạn mất đi uy tín trong mắt của những người xung quanh trong quá trình thảo luận. Để xây dựng các mối quan hệ bền chặt, bạn phải rèn luyện tính tự tôn này từ trong trứng trước.
Điều này bắt đầu từ việc đánh giá cao những đề xuất hợp lệ và có giá trị từ người khác. Sự đa dạng về ý kiến và quan điểm thực sự dẫn đến những giải pháp sáng tạo hơn.
Câu hỏi thường gặp
Câu hỏi 1: Tại sao cái tôi quá lớn có thể gây hại?
Trả lời: Cái tôi quá lớn có thể gây hại bởi vì nó làm giảm khả năng hợp tác và giao tiếp hiệu quả, tạo ra mâu thuẫn và xung đột trong mối quan hệ, và làm mất đi sự đồng cảm và lòng trắc ẩn. Nó cũng có thể dẫn đến sự tự cô lập và thiếu khả năng nhìn nhận một cách khách quan các quan điểm và ý kiến khác nhau.
Câu hỏi 2: Làm thế nào để giảm thiểu cái tôi quá lớn trong tư duy của mình?
Trả lời: Để giảm thiểu cái tôi quá lớn, bạn có thể thực hiện những bước như: thực hành lắng nghe sâu sắc và đồng cảm, trân trọng ý kiến và quan điểm của người khác, thực hiện tự-reflection và trở nên nhạy cảm với cảm xúc và nhu cầu của người khác. Cũng cần nhận thức rằng không ai hoàn hảo và sẵn lòng học hỏi từ những sai sót và trải nghiệm của mình và của người khác.
